Tarczyca należy do gruczołów wydzielania wewnętrznego i poprzez produkowane hormony odpowiada u człowieka za regulację metabolizmu oraz gospodarkę wapniowo-fosforanową.
Funkcja tarczycy jest kontrolowana poprzez oś podwzgórze-przysadka na zasadzie ujemnego sprzężenia zwrotnego. Hormony wydzielane przez gruczoł tarczowy są niezbędne w funkcjonowaniu organizmu i pełnią w nim wiele istotnych funkcji. Do ich produkcji konieczny jest jod pozyskiwany przez organizm z pokarmem oraz aminokwasy. W okresie dojrzewania stymulują prawidłowy wzrost oraz rozwój organizmu, natomiast u osób dorosłych odpowiadają za regulację tempa przemiany materii oraz funkcjonowanie ośrodkowego układu nerwowego, układu krwionośnego oraz termogenezę.
Nadczynność tarczycy cechuje się nadmierną produkcją hormonów tarczycy. Może być wynikiem leczenia nadmiernymi dawkami hormonów tarczycy lub ich zaburzeń metabolicznych. Charakteryzuje się zwiększonym metabolizmem organizmu.
Z wieloletnich obserwacji wynika, że występowanie zaburzeń tarczycy powiązane jest bardzo często z występowaniem innych chorób o podłożu autoimmunologicznym tj. celiakia (choroba trzewna), cukrzyca typu 1, reumatoidalne zapalenie stawów, toczeń, bielactwo nabyte, łysienie plackowate, stwardnienie rozsiane czy choroba Addisona [Szczeblowska, Hebzda, Wojtuń (2011)].
Nadmiar hormonów produkowanych przez gruczoł tarczycowy może w szybkim czasie skutkować istotną zmianą masy ciała. W nadczynności całkowita masa ciała spada o blisko 15%. Zaobserwowano istotne nieprawidłowości przyjmowania pokarmu, co wynika z niewłaściwego pobudzenia ośrodków łaknienia zlokalizowanych w podwzgórzu [Stangierski (2013)]. Podwyższone stężenie hormonów tarczycy związane jest z przyspieszonym metabolizmem, a w konsekwencji degradacją podskórnej tkanki tłuszczowej i znaczną utratą masy ciała. Wzmożona synteza hormonów tarczycy nasila proces lipolizy, w związku z czym następuje wzrost stężenia wolnych kwasów tłuszczowych oraz glicerolu we krwi z jednoczesnym obniżeniem frakcji cholesterolu LDL i cholesterolu całkowitego [Stangierski (2013)].
Stężenie hormonów tarczycy oddziałuje również na stan tkanki mięśniowej. Ich nadmierne stężenie nasila procesy kataboliczne, co prowadzi do degradacji tkanki mięśniowej i znacznego obniżenia rezerwy białkowej w organizmie. [Stangierski (2013)]. Badania pokazują również, że w nadczynności tarczycy zwiększa się ryzyko złamań kości, występują także częste zaburzenia regulacji gospodarki wodno-elektrolitowej.
Dieta w nadczynności tarczycy stanowi bardzo ważny czynnik wspierający leczenie farmakologiczne. Podstawą jest utrzymanie właściwej masy ciała. Nadczynność tarczycy wiąże się z przyspieszonym metabolizmem, za którym podąża nadmierna utrata masy ciała i ryzyko powstania niedoborów pokarmowych. W zależności od przebiegu choroby, zapotrzebowanie energetyczne może wzrosnąć nawet o kilkadziesiąt procent. Zaleca się zwiększenie ilości białka w diecie (nawet do 1,2-1,8 g/kg m.c./dobę). Posiłki powinny być o dużej gęstości odżywczej i energetycznej, niekoniecznie duże objętościowo.
Czynnikami aktywującymi chorobę Gravesa-Basedowa są: stres, infekcje (bakteryjne, wirusowe, pasożytnicze), współistnienie innych zaburzeń z autoagresji, a także nadmierna podaż jodu czy niedobór selenu. W trakcie nadmiernej syntezy hormonów tarczycy powstają wolne rodniki, które w nadmiarze mogą siać spustoszenie w organizmie. Liczne badania potwierdziły, że u osób z chorobą Gravesa-Basedowa ma miejsce silny stres oksydacyjny. Wiąże się to z wzmożoną aktywnością wolnych rodników i obniżeniem ochronnego działania procesów przeciwutleniających.
Odpowiednio zbilansowana dieta i prawidłowy stan odżywienia organizmu może stać się ważnym elementem regulującym funkcjonowanie tarczycy. Ważną kwestą jest umiejętność wskazania czynników, które wspierają pracę gruczołu tarczowego, a jakie zaburzają, a następnie eliminowania czy też ograniczania ich w codziennej diecie. Na pracę tarczyc istotny wpływ ma kondycja wątroby, żołądka, jelit oraz układu immunologicznego w postaci mikroflory jelitowej.
Należy wziąć pod uwagę każdy pokarm, który może działać, jako czynnik stresogenny dla organizmu (np. gluten). Towarzyszące temu zaburzenia wchłaniania, mogą obniżać dostępność składników mineralnych oraz pierwiastków śladowych, potrzebnych do prawidłowego funkcjonowania tarczycy. Dietę analizujemy i modyfikujemy także pod kątem nadwyżki składników antyodżywczych (gitrogeny, lektyny, kazeina), mineralnych (np. wapnia) lub metali ciężkich, mogących nasilać objawy chorobowe gruczołu , a potencjalnie przyjmowanych z pożywieniem.
Dieta przeciwzapalna
- Eliminujemy czynniki prozapalne z pożywienia: nasycone kwasy tłuszczowe, kwasy omega 6, goitrogeny, lektyny oraz produkty o wysokim ładunku glikemicznym.
- Unikamy produktów wysoko przetworzonych o dużej zawartości tłuszczy nasyconych trans, soli i cukru.
- Warto wprowadzić stosowanie świeżych ziół i przypraw (tymianek, kurkuma, ostropest plamisty, kminek, kolendra, melisa, rozmaryn).
- Należy wyeliminować używki- alkohol, papierosy, mocna kawa i herbata.
- Unikać napojów energetyzujących, gdyż zawarta w nich kofeina dodatkowo pobudza organizm, co może powodować zaburzenia rytmu serca, kłopoty z koncentracją czy zaburzenia snu.
- Wysoka podaż warzyw i owoców będących źródłem cennych antyoksydantów, witamin i składników mineralnych (niewskazane jest jednak nadmierne spożycie błonnika w przypadku częstych biegunek).
- Unikamy potraw gorących, wzdymających, ciężkostrawnych i składników pożywienia o działaniu pobudzającym (ostre przyprawy: imbir, chili, pieprz).
Gluten – Wiele badań podkreśla silną zależność między obecnym w diecie glutenem a występowaniem chorób z autoagresji. Wykazano, że gluten u niektórych osób może stymulować układ immunologiczny do wytwarzania autoprzeciwciał. Liczne publikacje potwierdzają, iż u wielu osób cierpiących na chorobę Gravesa-Basedowa stwierdzono nietolerancję glutenu typową dla choroby trzewnej.
Lektyny – W ludzkim układzie trawiennym lektyny pokarmowe niszczą warstwę śluzu, będącą ważnym elementem dla prawidłowego rozwoju symbiotycznej flory bakteryjnej. Ponadto mechanicznie uszkodzony śluz jest zaczątkiem procesu zapalnego. Lektyny znajdziemy w zbożach (np. pszenica, jęczmień), roślinach strączkowych (fasola, soja, soczewica, groch, orzechy arachidowe) obecne są także w warzywach z rodziny psiankowatych (pomidory, papryka, ziemniaki), niektórych owocach, grzybach, orzechach
Goitrogeny – Przyjmowane z pożywieniem w dużych ilościach, zakłócają proces syntezy hormonów tarczycy i mogą prowadzić do powiększenia gruczołu tarczowego (tworzeniu wola). Substancje te znajdują się przede wszystkim w warzywach w rodziny krzyżowych, takich jak: kapusta, brokuły, brukselka, kalafior, jarmuż, kalarepa, orzechach ziemnych, migdałach, gorczycy, w kaszy jaglanej, słodkich ziemniakach, kukurydzy, brukwi, roślinach strączkowych, zwłaszcza w soi. Badania dowodzą, że katechiny (flawonoidy) występujące w największym stężeniu w zielonej herbacie mogą także w większych ilościach wywierać goitrogenny wpływ na tarczycę.
Mikroflora jelitowa – Badania potwierdzają, że mikrobiota ma zdolności obniżania stężenia cytokin prozapalnych i kontrolowania stężenia cytokin przeciwzapalnych. Jednak, gdy dochodzi do znacznej nierównowagi między bakteriami pożytecznymi a bakteriami patogennymi, wówczas może powstać silna dysbioza. Prowadzi ona do braku kontroli nad rozrostem patogennych mikroorganizmów (np. drożdżaków Candida albicans), wzmożonej fermentacji, nasilenia procesów gnilnych przyczyniając się do powstania stanu zapalnego w organizmie.
Zadbaj o prawidłową suplementację: kwas masłowy, laktoferyna, odpowiedni probiotyk i prebiotyki.
Selen – Pierwiastek ten jest silnym przeciwutleniaczem, co chroni tarczycę przed nadmiarem wolnych rodników. Tarczyca jest gruczołem o najwyższej koncentracji tego pierwiastka w ustroju. Jego niedostateczna ilość nie jest w stanie uchronić gruczołu tarczowego przed uszkodzeniami oksydacyjnymi (które mają miejsce m.in. w chorobie Gravesa-Basedowa).Wykazano, że deficyt selenu wpływa na zakłócenie namnażania się komórek tarczycy, a także wpływa na aktywację procesu nekrozy tyreocytów.
Wit.D – Niedobór witaminy D częściej występuje u osób cierpiących na schorzenia tarczycy, aniżeli u ludzi zdrowych. Deficyt tego związku skorelowany jest z wystąpieniem choroby Gravesa-Basedowa oraz obecnością typowych dla tych zaburzeń przeciwciał przeciwtarczycowych. Wiele publikacji wskazuje kluczową rolę witaminy D w zapobieganiu zaburzeń na tle autoimmunologicznym.
Kwasy tłuszczowe omega 3 – Działają protekcyjnie na unerwienie tarczycy oraz zwiększają ogólną odporność organizmu.
Beta-karoten, witamina C i witamina E – Pełnią rolę naturalnych przeciwutleniaczy, których obecność w codziennej diecie jest kluczowa. Chronią błony komórkowe przed szkodliwym działaniem wolnych rodników. U osób cierpiących na dysfunkcje tarczycy o podłożu autoimmunologicznym (choroba Hashimoto, choroba Gravesa-Basedowa) stwierdzono obniżone stężenie witaminy E w surowicy krwi. W chorobie Gravesa-Basedowa procesy metaboliczne ulegają przyspieszeniu. W wyniku tego wzrasta ilość reaktywnych form tlenu, wolnych rodników. Stres oksydacyjny zaburza procesy wewnątrzkomórkowe, prowadzące do dysfunkcji tarczycy. Witamina E wspólnie z selenem wpływa na czynność tego gruczołu. Jej niedobór prowadzi do zmian zwyrodnieniowych w przednim płacie przysadki mózgowej (zaburzenia uwalniania TSH). Najlepsze źródła tej witaminy E znajdują się w olejach roślinnych (słonecznikowym, kukurydzianym, z zarodków pszennych), kiełkach, produktach zbożowych – gruboziarnistych kaszach, warzywach liściastych, żółtku jaja, maśle.
Wapń – Nadczynność tarczycy powoduje zaburzenia gospodarki wapniowej Warto wprowadzić do diety produkty bogate w wapń. Ostrożnie jednak z suplementacją wapniem, zazwyczaj nie jest konieczna.
Niacyna – Niacyna jest ważnym czynnikiem żywieniowym, który wpływa na prawidłowe funkcjonowanie tarczycy, uczestnicząc w syntezie tyroksyny. Z tego powodu stosuje się tę witaminę w terapii schorzeń tarczycy tj. chorobie Gravesa-Basedowa, wolu guzkowatym (w przebiegu nadczynności tarczycy), wolu obojętnym czy nowotworach tarczycy.
Literatura
- Tuchendler P., Zdrojewicz Z. Dieta w chorobach tarczycy [w:] Borgis – Medycyna Rodzinna 4/2017, s. 299-303.
- Werelich A. Zalecenia żywieniowe w wybranych chorobach tarczycy Uniwersytet Przyrodniczy we Wrocławiu Wydział Nauk o Żywności Katedra Żywienia Człowieka 2015.
- Kryczyk J., Zagrodzki P. Selen w chorobie Gravesa-Basedowa [w:] Postepy Hig Med Dosw (online), 2013; 67: 491-498 e-ISSN 1732-2693.
- Bury A., Klatka M., Beń-Skowronek I. Choroba Gravesa-Basedowa i myasthenia gravis u nastolatki –
trudności diagnostyczne [w:] Endokrynol. Ped. 2015.14.2.51.89-94.
Zainteresował Cię artykuł?
Poszerz swoją wiedzę o wybrane produkty z naszego sklepu – solidna dawka praktycznej wiedzy!
